به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، شهرستان بجنورد، مرکز استان خراسان شمالی، در شمال شرق ایران و در دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه آلاداغ واقع شده است. این شهر با اقلیم نیمه‌خشک و زمستان‌های سرد، تابستان‌هایی گرم و نسبتاً خشک را تجربه می‌کند و تغییرات جزئی در شرایط جوی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر زندگی روزمره شهروندان، کشاورزی منطقه و منابع آبی بگذارد.
در سال‌های اخیر، کاهش بارندگی، افزایش دمای تابستان و پدیده‌هایی نظیر گردوغبار و خشکسالی، از جمله چالش‌های اقلیمی این منطقه بوده که روندی صعودی داشته است.
به طوری که در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، وضعیت کیفیت هوای بجنورد به‌طور چشمگیری نامطلوب گزارش شده است.
در این بازه، چندین روز با شاخص AQI بسیار بالا و حتی بحرانی ثبت شده‌اند. به عنوان نمونه، در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ شاخص آلودگی به عدد ۵۰۰ رسید که نشان‌دهنده وضعیت «خطرناک و اضطرار کامل» است.
همچنین، در خرداد و اوایل تیرماه نیز گزارش‌هایی از ناسالم‌بودن هوا برای گروه‌های حساس، در پی ورود ریزگرد‌ها منتشر شد.
این داده‌ها تأکید می‌کند که برخلاف تصور اولیه مبنی بر خوش آب و هوا بودن بجنورد، چهار ماه نخست سال جاری با چندین روز بحرانی همراه بوده و لزوم هشداردهی و رعایت توصیه‌های ایمنی برای شهروندان را دوچندان کرده است.
از جمله علل اصلی آلودگی، می‌توان به توپوگرافی خاص بجنورد اشاره کرد که به‌دلیل فرم کاسه‌ای، مانع تهویه طبیعی هوا شده و باعث پایداری آلودگی در سطح شهر می‌شود.
علاوه بر آن، خشکسالی‌های اخیر و کاهش بارش‌ها، مراتع منطقه را خشک و مستعد تولید گردوغبار کرده است که بار آلودگی را هر لحظه افزایش می‌دهد.
علت آلودگی از زبان مدیرکل محیط زیست
رضا شکاریان، مدیرکل محیط‌زیست خراسان‌شمالی در گفت‌و‌گو با SNN، تغییر اقلیم و خشکسالی را از عوامل اصلی بروز گردوغبار دانست.
به گفته او، چرای بیش‌ازحد دام در مراتع و ساختار توپوگرافی استان نیز در این مسئله نقش دارند.
شکاریان ادامه داد: علاوه بر اینکه استان خراسان شمالی مستعد گرد و غبار است، گرد و غبار استان‌های هم‌جوار و همینطور صحرای قره‌قوم ترکمنستان، به شدت آب و هوای این استان را تحت تاثیر قرار میدهد. به طوری که غالبا در چند سال اخیر گرد و غبار‌های خطرناک بر اثر گرد و غبار صحرای ترکمنستان بوده است.
وی در ادامه به تفاهم‌نامه‌هایی با کشور ترکمنستان اشاره کرد که در دولت قبل امضا شده، اما به‌دلیل مطلع بودن آنها از مقصر بودن در این پدیده، در این زمینه ورود نکرده و مایل به هیچ اقدامی نیستند.
در داخل کشور چه اقداماتی کردیم؟
از سوی دیگر، علی اسدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، از اجرای طرح‌های احیا و اصلاح اراضی بیابانی در سطحی معادل ۱۰۲ هزار هکتار خبر داده است.
وی افزود: این طرح‌ها شامل نهال‌کاری، مراقبت، آبیاری، قرق و مشارکت جوامع محلی بوده و مناطق پرخطر در زمینه بیابان‌زایی اکنون در مسیر احیا قرار گرفته‌اند. همچنین، طرح‌های مشارکتی با بهره‌گیری از ظرفیت نهاد‌های مردمی، نتایج مثبتی به همراه داشته است.
کارشناسان منابع طبیعی معتقدند بخش زیادی از ریزگرد‌ها از اراضی فاقد پوشش گیاهی ناشی می‌شود؛ جایی که خاک در غیاب پوشش گیاهی مناسب، در برابر وزش باد بی‌دفاع رها شده است. از این‌رو، دولت با اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی از جمله کاشت نهال‌هایی مقاوم و سازگار با اقلیم محلی، در تلاش برای مهار خاک و کاهش تولید گردوغبار است. اقداماتی که اثر ملموسی در شرایط بحرانی بجنورد نداشته است.
بیشتر کانون‌های گردوغبار در استان در اراضی شهرستان‌های جاجرم و اسفراین قرار دارند که در حال حاضر هدف اصلی این طرح‌ها هستند.
همچنین، برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی نیز از دیگر دلایل بروز پدیده گردوغبار ذکر می‌شود که با اجرای پروژه‌های آبخیزداری و ذخیره نزولات جوی، دولت در تلاش برای کنترل آن است.
مسئولان منابع طبیعی معتقدند آثار مثبت این اقدامات اکنون در مناطقی از جمله اسفراین، گرمه و جاجرم قابل مشاهده است.
مردم مراقب سلامت خود باشند
در چنین شرایطی، حفظ سلامت شهروندان بسیار اهمیت دارد؛ شاید اقدامات اساسی تاکنون صورت نگرفته، اما هر شهروند می‌تواند خود مراقب سلامتی اش باشد.
افشین دلشاد، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی در این خصوص به خبرنگار ما اظهار کرد: در روز‌های آلوده بیماران قلبی، ریوی و مبتلایان به آسم باید از حضور در فضای باز خودداری کرده و در صورت تشدید علائم به مراکز درمانی مراجعه کنند.
وی افزود: در روز‌های آلوده، از پیاده‌روی پرهیز شود، مایعات به‌ویژه آب به‌وفور مصرف گردد و خانواده‌ها از کودکان در منزل نگهداری کنند و از تهویه مناسب در فضا‌های بسته بهره ببرند.
افشین دلشاد با بیان اینکه تنفس هوای آلوده باعث کاهش سطح اکسیژن خون و تشدید علائم تنفسی در کودکان می‌شود، بر مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه به‌عنوان منابع آنتی‌اکسیدان برای محافظت از ریه‌ها تأکید کرد.
چرا بجنورد تعطیل نمی‌شود؟
علی رغم اینکه برخی روز‌ها آلودگی هوای بجنورد بسیار خطرناک است، اما بر خلاف سایر شهر‌ها و استان ها، بجنورد شاهد تعطیلی مدارس یا ادارات نیست.
شکاریان، مدیرکل محیط زیست استان در این خصوص نیز به خبرنگار ما گفت: پروتکل آلودگی بر اثر آلاینده‌های صنعتی با گردوغبار متفاوت است.
وی افزود: آلودگی بجنورد بر اثر گردوخاک است لذا از پروتکل آلودگی بر اثر آلاینده‌ها پیروی نمی‌کند؛ به همین جهت با برخی شاخص‌های برابر با شهر‌های بزرگ، بجنورد تعطیل نمی‌شود.
وضعیت آلودگی هوا در بجنورد همچنان ناپایدار و نگران کننده است. اگرچه اقداماتی در حوزه بیابان زدایی و مدیریت منابع آغاز شده، اما نیازمند تداوم نظارت مؤثر و پیگیری جدی این اقدامات و استفاده بیشتر از ظرفیت‌ها برای جلوگیری و مهار این بحران و بهبود تدریجی شرایط، ضروری است.