به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو؛ با افزایش تنش‌ها میان ایران، اسرائیل و ایالات متحده، موضوعی که دوباره در کانون توجه قرار گرفته، «مکانیسم ماشه» یا همان «اسنپ‌بک» است. این سازوکار که در چارچوب توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی (برجام) قرار دارد، در صورت فعال‌سازی می‌تواند به بازگشت سریع و خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود. اما این مکانیسم دقیقاً چیست؟
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه، که بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است، در حقیقت به عنوان یک ابزار کنترل در توافق هسته‌ای ایران (برجام) طراحی شده است. در صورتی که ایران تعهدات هسته‌ای خود را نقض کند، این سازوکار به کشورهای عضو برجام (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) اجازه می‌دهد که تحریم‌های بین‌المللی پیشین را دوباره به ایران بازگردانند. مهم‌ترین ویژگی این مکانیسم، غیرقابل وتو بودن آن است. یعنی حتی اگر کشورهایی مثل روسیه یا چین بخواهند مانع این بازگشت شوند، به دلیل خودکار بودن مکانیسم، تحریم‌ها باز خواهند گشت.
چطور مکانیسم ماشه فعال می‌شود؟
نحوه فعال‌سازی مکانیسم ماشه به صورت گام به گام به شرح زیر است:
شکایت از ایران: ابتدا یکی از کشورهای عضو برجام باید اعلام کند که ایران به تعهدات خود عمل نکرده است.
ارجاع به کمیسیون مشترک: موضوع شکایت به کمیسیون مشترک برجام فرستاده می‌شود تا اختلافات در این کمیسیون حل شود.
فرصت ۳۰ روزه: اگر در مدت ۳۰ روز اختلافات حل نشود، کشور شاکی می‌تواند پرونده را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد.
بازگشت خودکار تحریم‌ها: اگر شورای امنیت ظرف ۳۰ روز به تصمیم جدیدی برای تمدید تعلیق تحریم‌ها نرسد، تحریم‌های پیشین به طور خودکار فعال می‌شوند.
چالش‌ها و موانع حقوقی در استفاده از مکانیسم ماشه
یکی از پیچیده‌ترین جنبه‌های این مکانیسم، حضور آمریکا در آن است. ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد، و سوال این است که آیا کشوری که رسماً از برجام خارج شده، همچنان می‌تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند؟ آمریکا با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ تلاش کرد تا این مکانیسم را فعال کند، اما با مخالفت جهانی مواجه شد. در واقع، آیا کشوری که از توافق خارج شده، باید حق استفاده از این ابزار را داشته باشد؟ این یکی از مسائلی است که همچنان مورد بحث قرار دارد.
پیامدهای فعال شدن مکانیسم ماشه برای ایران
اگر این مکانیسم فعال شود، ایران با بازگشت تحریم‌های شدید مواجه خواهد شد. این تحریم‌ها به شدت وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور را تحت تأثیر قرار خواهند داد. در صورتی که مکانیسم ماشه فعال شود، ممکن است شاهد شرایطی چون:
بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی: تحریم‌های مربوط به فروش سلاح و تجهیزات نظامی دوباره اعمال خواهد شد.
بحران اقتصادی: تحریم‌های مالی و تجاری به شدت ایران را تحت فشار قرار خواهند داد، و ممکن است ارزش ریال به شدت سقوط کند.
انزوای سیاسی و دیپلماتیک: بازگشت به دوران تحریم‌ها می‌تواند ایران را در صحنه بین‌المللی منزوی‌تر کند و ارتباطات دیپلماتیک کشور را به شدت محدود کند.
ایران تمام تلاش خود را کرده است تا از فعال شدن مکانیسم ماشه جلوگیری کند. در این راستا، ایران به طور پیوسته به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کرده است و از حمایت‌های سیاسی روسیه و چین بهره برده است. دیپلماسی فعال و همکاری‌های بین‌المللی یکی از مهم‌ترین راهکارهای ایران برای مقابله با این تهدید است.
خبر فعال‌سازی مکانیسم ماشه جعلی است
در پی انتشار خبری از سوی شبکه العربیه مبنی بر تلاش صدراعظم آلمان و کشورهای انگلیس و فرانسه برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» علیه ایران و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، وزارت امور خارجه ایران این خبر را تکذیب کرده و آن را جعلی و کذب اعلام کرد.
به گزارش وزارت خارجه ایران، هیچ‌گونه توافق یا تصمیمی در خصوص فعال‌سازی مکانیسم ماشه وجود ندارد و اطلاعات منتشرشده از سوی این شبکه سعودی فاقد صحت است. این وزارتخانه تأکید کرد که ایران همچنان به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند است و هرگونه تلاش برای فعال‌سازی این سازوکار را غیرقانونی و در تضاد با اصول توافق هسته‌ای می‌داند.کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه ایران، نیز در واکنش به تهدیدات کشورهای اروپایی مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: “هنوز هیچ اطلاع رسمی از سوی کشورهای اروپایی درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه به ایران واصل نشده است، اما ما هر روز خودمان را برای هرگونه تحولی آماده نگه می‌داریم.”
وی همچنین با انتقاد از این اقدام افزود: “نباید از اسنپ‌بک استقبال کرد. اگر کشورهای اروپایی اقدام به فعال‌سازی این سازوکار کنند، عملاً خود را از عرصه دیپلماتیک با ایران حذف خواهند کرد.” این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که برخی از کشورهای غربی به‌ویژه پس از تشدید تنش‌ها با ایران، تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه کرده‌اند. اما به گفته غریب‌آبادی، ایران همچنان در پی حفظ برجام و حل و فصل اختلافات از طریق دیپلماسی است.
در همین راستا، غلامرضا سرگزی، رئیس کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس، نیز با صدور هشدار به سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: “ما به این کشورها توصیه می‌کنیم و هشدار می‌دهیم که فعال کردن این مکانیزم عواقب منفی بزرگی خواهد داشت و اولین اثر آن برهم زدن روند مذاکره با آنان است.”
وی افزود: “ما خوشبین نیستیم به مقاصد این کشورها، اما فعال‌سازی این مکانیسم، مسائل منفی زیادی در پی خواهد داشت و روند مذاکره و گفت‌وگو را متوقف خواهد کرد.” این هشدار از سوی سرگزی در شرایطی مطرح می‌شود که برخی از کشورهای اروپایی در حال تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه به عنوان ابزاری برای فشار بیشتر به ایران هستند.
تأکید ایران بر دیپلماسی فعال
غریب‌آبادی و سرگزی هم‌زمان با تأکید بر ضرورت دیپلماسی فعال از سوی ایران، از جامعه بین‌المللی خواسته‌اند که از هرگونه تصمیم‌گیری یک‌جانبه که منجر به تشدید تنش‌ها شود، پرهیز کنند. آنها بر این باورند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه تنها به ضرر ایران بلکه به ضرر تمامی طرف‌های برجام خواهد بود و می‌تواند به شکست توافق هسته‌ای و افزایش تنش‌ها در سطح جهانی منجر شود.