به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» امام (عليه‌السلام) در اين کلام حکمت‌آميز به مسئله‌ای مهم اشاره کرده که سراسر زندگی انسان‌ها را دربرمی‌گيرد، می‌فرمايد: «جاهل را هميشه يا افراط‌گر می‌بينی و يا تفريط‌کار»؛ (لا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً). راه صحيح برای رسيدن به مقصد، راه مستقيم است؛ همان راهی که ما هر روز در نمازها از خدا می‌خواهيم که ما را بر آن ثابت بدارد. در اطراف اين راه مستقيم، خطوط انحرافی بسياری وجود دارد و يافتن مسير صحيح در ميان آن‌ها نياز به دقت، آگاهی و دانش دارد. از همين‌رو، جاهل غالباً دچار افراط يا تفريط می‌شود؛ گاهی به زياده‌روی می‌افتد و گاهی به کوتاهی و کندی. اين موضوع در همه شؤون زندگی از فردی گرفته تا اجتماعی، سياسی، اخلاقی و اعتقادی ديده می‌شود. برای نمونه، حفظ ناموس و مراقبت از آن يک فضيلت است؛ اما فرد جاهل گاهی به‌سوی افراط می‌لغزد و با وسواس، هر حرکت همسر خود را زير نظر می‌گيرد، با نگاه بدبينانه به او می‌نگرد و زندگی را برای خود و خانواده‌اش به دوزخی تبديل می‌کند. در سوی ديگر، همين فرد ممکن است دچار تفريط شود و هيچ نظارتی بر وضع خانه و خانواده نداشته باشد؛ نه بداند همسرش کجا می‌رود و با چه کسانی رفت‌وآمد دارد. در مسائل بهداشتی نيز، گاه فرد جاهل آن‌قدر افراط می‌ورزد که هيچ آب و غذايی نمی‌خورد، در هيچ مهمانی‌ای شرکت نمی‌کند، هيچ هديه‌ای را نمی‌پذيرد و تنها خود بايد غذای خود را تهيه کند. گاهی نيز در جهت مقابل می‌افتد و هيچ تفاوتی ميان پاک و ناپاک، بيمار مسری و غيرمسری قائل نمی‌شود. برخی از شارحان، اين معنا را به حوزه فضايل اخلاقی گسترش داده‌اند و گفته‌اند: فضايل همواره در حد وسط ميان دو رذيله قرار دارند. شجاعت، حد ميانه‌ای است ميان تهوّر (بی‌باکی) و جبن (ترس و بزدلی). انسان عالم همواره به‌دنبال اعتدال است، ولی جاهل يا افراط می‌ورزد يا تفريط. سخاوت نيز حد وسط ميان بخل و اسراف است؛ چنان‌که قرآن مجيد در خطاب به پيامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله) می‌فرمايد «وَ لا تَجْعَلْ يَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً» «دستت را به گردنت زنجير مکن (در انفاق بخل نورز) و آن را کاملاً باز مکن (اسراف نورز) تا مورد سرزنش قرار گيری و مستأصل گردی.» در حوزه اعتقادات نيز افراط و تفريط نمود دارد؛ گروهی جاهل درباره عظمت علی (عليه‌السلام) چنان افراط کردند که قائل به الوهيت او شدند، و گروهی ديگر چنان کوتاهی کردند که در صف دشمنان قرار گرفتند. بی‌ترديد هر دو گروه در گمراهی‌اند. مسير صحيح، اعتقاد به ولايت و اطاعت از امام مفترض‌الطاعه است. در خطبه ۱۲۷ نيز امام (عليه‌السلام) اين معنا را به‌روشنی بيان کرده‌اند «وَ سَيَهْلِکُ فِيَّ صِنْفَانِ: مُحِبٌّ مُفْرِطٌ يَذْهَبُ بِهِ الْحُبُّ إِلَى غَيْرِ الْحَقِّ وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ يَذْهَبُ بِهِ الْبُغْضُ إِلَى غَيْرِ الْحَقِّ؛ بزودی دو گروه در مورد من هلاک می‌شوند: دوست افراطی که محبتش او را به بيراهه می‌کشاند و دشمن افراطی که کينه‌اش او را به انحراف می‌برد.» و سپس می‌فرمايند «وَ خَيْرُ النَّاسِ فِيَّ حَالاً النَّمَطُ الأَوْسَطُ فَالْزَمُوهُ؛ بهترين مردم در رابطه با من، گروه ميانه‌رو هستند، پس به آنان بپيونديد.» در بحارالانوار نيز آمده است «أَلَا إِنَّ خَيْرَ شِيعَتِي النَّمَطُ الأَوْسَطُ إِلَيْهِمْ يَرْجِعُ الْغَالِي وَ بِهِمْ يَلْحَقُ التَّالِي؛ بهترين شيعيان من گروه ميانه‌رو هستند، غلوکننده بايد به سوی آنان بازگردد و عقب‌افتاده بايد به آن‌ها ملحق شود.» با تأمل در جوامع انسانی درمی‌يابيم که بخش عمده‌ای از نابسامانی‌ها نتيجه افراط و تفريط‌هاست؛ اين دو نيز زاييده جهل و نادانی‌اند. در مسائل اقتصادی، گاهی چنان آزادی می‌دهند که نتيجه آن نظام سرمايه‌داری ظالمانه می‌شود، و گاهی چنان سلب آزادی می‌کنند که محصولش نظام کمونيستی و مشکلات آن است. درحالی‌که راه درست، همان راه اعتدال و میانه‌روی است. در حديثی از پيامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله) آمده است در روز قيامت، حاکمی را می‌آورند که بيش از آنچه خدا دستور داده بود، عمل کرده است. خدا به او می‌فرمايد: چرا بيش از آنچه بايد، تازيانه زدی؟ می‌گويد: برای خشم تو خشمگين شدم. پاسخ می‌شنود: آيا خشم تو از خشم من شديدتر است؟ سپس حاکم ديگری را می‌آورند که کوتاهی کرده است. خدا می‌پرسد: چرا در اجرای فرمانم سستی کردی؟ می‌گويد: پروردگارا، من به او رحم کردم. پاسخ می‌شنود: آيا رحمت تو از رحمت من گسترده‌تر است؟ و آنگاه هر دو را به دوزخ می‌برند. این همه، نشانه روشنی از ارزش و ضرورت «اعتدال» و خطرهای جدی «افراط و تفريط» است که عقل، دين و تجربه‌های اجتماعی آن را تأييد می‌کنند. انتهای خبر/