به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، هوش مصنوعی به سرعت در حال تبدیل شدن به بخش روزمره زندگی است. بسیاری از ما حتی بدون اینکه متوجه شویم از آن استفاده می‌کنیم، چه برای نوشتن ایمیل، چه برای پیدا کردن یک برنامه تلویزیونی جدید یا مدیریت دستگاه‌های هوشمند در خانه‌هایمان.
همچنین به طور فزاینده‌ای در بسیاری از زمینه‌های حرفه‌ای – از کمک به استخدام گرفته تا پشتیبانی از تشخیص‌های بهداشتی و نظارت بر پیشرفت دانش‌آموزان در مدرسه – مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما جدا از تعداد انگشت‌شماری از برنامه‌های متمرکز بر محاسبات و سایر رشته‌های STEM، اکثر دانشجویان آموزش رسمی در مورد نحوه استفاده انتقادی، اخلاقی یا مسئولانه از هوش مصنوعی دریافت نمی‌کنند.
در اینجا دلیل این مشکل و کاری که می‌توانیم به جای آن انجام دهیم، آورده شده است.
استفاده از هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها تاکنون
تعداد فزاینده‌ای از دانشگاه‌ها اکنون به دانشجویان اجازه می‌دهند در برخی ارزیابی‌ها از هوش مصنوعی استفاده کنند، مشروط بر اینکه این استفاده به طور مناسب مورد توجه قرار گیرد.
اما این به دانش‌آموزان یاد نمی‌دهد که این ابزار‌ها چگونه کار می‌کنند یا استفاده مسئولانه از آنها شامل چه چیز‌هایی می‌شود.
استفاده از هوش مصنوعی به سادگی تایپ کردن سوالات در یک قابلیت چت نیست. مسائل اخلاقی شناخته‌شده‌ای در مورد استفاده از آن وجود دارد، از جمله تعصب و اطلاعات نادرست. درک این موارد برای دانش‌آموزان ضروری است تا بتوانند از هوش مصنوعی در زندگی کاری خود مسئولانه استفاده کنند؛ بنابراین همه دانشجویان باید با درک اولیه‌ای از هوش مصنوعی، محدودیت‌های آن، نقش قضاوت انسانی و چگونگی استفاده مسئولانه از آن در حوزه خاص خود فارغ‌التحصیل شوند.
ما باید دانشجویان را از تعصب در سیستم‌های هوش مصنوعی آگاه کنیم. این شامل این می‌شود که چگونه تعصبات خودشان می‌تواند نحوه استفاده آنها از هوش مصنوعی (سوالاتی که می‌پرسند و نحوه تفسیر خروجی آن) را شکل دهد، در کنار آن، باید پیامد‌های اخلاقی گسترده‌تر استفاده از هوش مصنوعی را نیز درک کنند.
برای مثال، آیا داده‌ها و ابزار هوش مصنوعی از حریم خصوصی افراد محافظت می‌کنند؟ آیا هوش مصنوعی مرتکب اشتباهی شده است؟ و اگر چنین است، مسئولیت آن بر عهده کیست؟
اخلاق هوش مصنوعی چطور؟
جنبه فنی هوش مصنوعی در بسیاری از مدارک STEM پوشش داده می‌شود. این مدارک، همراه با رشته‌های فلسفه و روانشناسی، ممکن است به بررسی سوالات اخلاقی پیرامون هوش مصنوعی نیز بپردازند. اما این مسائل بخشی از آموزش دانشگاهی رایج نیستند.
این یک نگرانی است. وقتی وکلای آینده از هوش مصنوعی پیش‌بینی‌کننده برای تهیه پیش‌نویس قرارداد‌ها استفاده می‌کنند، یا فارغ‌التحصیلان رشته بازرگانی از هوش مصنوعی برای استخدام یا بازاریابی استفاده می‌کنند، به مهارت‌هایی در استدلال اخلاقی نیاز خواهند داشت.
مسائل اخلاقی در این سناریو‌ها می‌تواند شامل تعصب ناعادلانه، مانند توصیه کاندیدا‌ها توسط هوش مصنوعی بر اساس جنسیت یا نژاد باشد. این می‌تواند شامل مسائلی مربوط به عدم شفافیت، مانند عدم اطلاع از نحوه تصمیم‌گیری قانونی توسط یک سیستم هوش مصنوعی باشد. دانش‌آموزان باید بتوانند این خطرات را قبل از ایجاد آسیب، تشخیص داده و مورد سوال قرار دهند.
در حوزه مراقبت‌های بهداشتی، ابزار‌های هوش مصنوعی در حال حاضر از تشخیص، اولویت‌بندی بیماران و تصمیم‌گیری‌های درمانی پشتیبانی می‌کنند.
همزمان با اینکه هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در زندگی حرفه‌ای جای می‌گیرد، هزینه استفاده غیرانتقادی از آن نیز افزایش می‌یابد، از نتایج جانبدارانه گرفته تا آسیب‌های دنیای واقعی.
برای مثال، اگر معلمی بی‌دقت برای تهیه‌ی طرح درس به هوش مصنوعی تکیه کند، دانشجویان ممکن است روایتی از تاریخ را بیاموزند که جانبدارانه یا کاملاً اشتباه است. وکیلی که بیش از حد به هوش مصنوعی تکیه کند، می‌تواند یک سند دادگاهی ناقص ارائه دهد و پرونده‌ی موکل خود را در معرض خطر قرار دهد.
چطور می‌توانیم این کار را انجام دهیم؟
نمونه‌های بین‌المللی وجود دارند که می‌توانیم از آنها پیروی کنیم. دانشگاه تگزاس در آستین و دانشگاه ادینبورگ هر دو برنامه‌هایی در زمینه اخلاق و هوش مصنوعی ارائه می‌دهند. با این حال، هر دوی اینها در حال حاضر دانشجویان تحصیلات تکمیلی را هدف قرار داده‌اند. برنامه دانشگاه تگزاس بر آموزش اخلاق هوش مصنوعی به دانشجویان رشته‌های STEM متمرکز است، در حالی که برنامه دانشگاه ادینبورگ تمرکز گسترده‌تر و میان‌رشته‌ای دارد.
اجرای اخلاق هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها نیازمند اصلاح برنامه درسی متفکرانه است. این به معنای ایجاد تیم‌های آموزشی میان‌رشته‌ای است که تخصص فناوری، حقوق، اخلاق و علوم اجتماعی را با هم ترکیب کنند. همچنین به معنای تفکر جدی در مورد چگونگی تعامل دانشجویان با این محتوا از طریق ماژول‌های اصلی، قابلیت‌های فارغ‌التحصیلان یا حتی آموزش‌های اجباری است.
همچنین مستلزم سرمایه‌گذاری در توسعه‌ی کادر علمی و منابع آموزشی جدید است که این مفاهیم را در دسترس و مرتبط با رشته‌های مختلف قرار دهد.
نقش حیاتی سیاست‌گذاری ملی در آموزش مسئولانه هوش مصنوعی با رشد سریع فناوری‌های هوش مصنوعی و نفوذ آن در تمامی ابعاد زندگی، وجود سیاست‌های ملی روشن و یکپارچه اهمیت دوچندانی یافته است. بدون چارچوب‌های مشخص، دانشگاه‌ها ممکن است در مواجهه با چالش‌های اخلاقی و آموزشی ناشی از AI به شکل ناهماهنگ عمل کنند. ایجاد سیاست‌هایی که به صراحت بر آموزش اخلاق هوش مصنوعی تأکید کنند، نه‌تنها جهت‌گیری نظام آموزش عالی را مشخص می‌کند، بلکه اطمینان می‌دهد که هیچ رشته‌ای، از پزشکی و حقوق گرفته تا مهندسی و علوم اجتماعی، از این آموزش‌ها غافل نمی‌ماند.
نقش حمایت مالی و زیرساختی دولت
دولت‌ها می‌توانند با ارائه کمک‌های مالی هدفمند و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آموزشی، دانشگاه‌ها را در توسعه برنامه‌های میان‌رشته‌ای مربوط به اخلاق هوش مصنوعی یاری دهند.
این شامل تأمین بودجه برای طراحی دوره‌ها، توسعه منابع درسی، تربیت استادان متخصص و ایجاد فضای گفت‌وگوی بین‌رشته‌ای در حوزه AI و اخلاق است. به‌علاوه، ایجاد پلتفرم‌های آموزش دیجیتال مشترک در سطح ملی می‌تواند باعث دسترسی عادلانه‌تر و سریع‌تر همه دانشجویان به این مفاهیم حیاتی شود.
دانشگاه به‌عنوان قطب اخلاقی هوش مصنوعی سیاست‌گذاران می‌توانند با بازتعریف نقش دانشگاه‌ها به‌عنوان «قطب‌های اخلاقی هوش مصنوعی»، مسئولیت اجتماعی و علمی آنها را تقویت کنند. چنین نگاهی می‌تواند دانشگاه‌ها را به مراکز راهبردی در هدایت تحول دیجیتال کشور بدل کند؛ مراکزی که نه‌تنها مهارت فنی، بلکه ظرفیت اخلاقی و تفکر انتقادی را در نسل آینده رهبران و متخصصان نهادینه می‌کنند. در نهایت، تنها با هم‌افزایی سیاست‌گذاری ملی، حمایت دولتی و تلاش دانشگاهی است که می‌توان به سوی استفاده‌ای ایمن، اخلاق‌مدار و مسئولانه از هوش مصنوعی گام برداشت.
دانشجویان امروز، آینده‌سازان جامعه‌اند آنها در سال‌های پیش رو در جایگاه‌های کلیدی تصمیم‌گیری در حوزه‌هایی، چون سیاست، اقتصاد، حقوق، سلامت و آموزش قرار خواهند گرفت. در جهانی که فناوری، به‌ویژه هوش مصنوعی، نقشی تعیین‌کننده در تعیین مسیر تحولات ایفا می‌کند، لازم است این نسل از رهبران آینده، نه‌فقط کاربران منفعل فناوری، بلکه تحلیل‌گران آگاه، نقاد و مسئول آن باشند. اگر هوش مصنوعی در دست افرادی قرار گیرد که صرفاً به بهره‌برداری از آن می‌اندیشند، بدون اینکه ابعاد اخلاقی، حقوقی و اجتماعی آن را درک کنند، نتایج می‌تواند برای افراد، نهاد‌ها و حتی کل جامعه زیان‌بار باشد.
هوش مصنوعی برخلاف ابزار‌های سنتی، تصمیم‌سازی می‌کند، الگو‌ها را از داده‌ها استخراج می‌کند و پیشنهاد‌هایی می‌دهد که ممکن است بر مبنای اطلاعات ناقص، متعصبانه یا حتی نادرست باشند. خطر خطا‌های سیستماتیک، تعصبات پنهان در داده‌ها و نقض حریم خصوصی کاربران از جمله چالش‌های جدی در استفاده از این فناوری است. اگر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به این خطرات آگاه نباشند، ممکن است ناخواسته آنها را بازتولید یا تشدید کنند؛ برای نمونه، در فرآیند استخدام، درمان بیماران، یا برنامه‌ریزی اجتماعی. استفاده غیرانتقادی از هوش مصنوعی می‌تواند به تصمیم‌هایی منجر شود که به نفع گروهی محدود و به ضرر اکثریتی خاموش تمام شود.
دانشگاه‌ها به‌عنوان نهاد‌هایی که نقش تربیت نیروی انسانی متخصص و مسئول را بر عهده دارند، وظیفه‌ای اساسی در این زمینه دارند. آنها باید فراتر از آموزش مهارت‌های فنی، به پرورش تفکر اخلاقی و انتقادی بپردازند و دانشجویان را برای رویارویی آگاهانه با مسائل نوظهور فناوری آماده سازند. فارغ‌التحصیلان باید بدانند که استفاده از هوش مصنوعی صرفاً یک انتخاب فنی نیست، بلکه انتخابی است که می‌تواند بر سرنوشت افراد و عدالت اجتماعی تأثیرگذار باشد. این آگاهی، پایه‌ای است برای ایجاد جامعه‌ای که در آن فناوری نه ابزاری برای سلطه، بلکه وسیله‌ای برای خدمت به انسانیت باشد.