شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی روز دوشنبه گزارشی کم‌سابقه از درون تونل‌های گروه مسلح پژاک پخش کرد؛ گروهی که به استفاده سازمان‌یافته از کودکان به‌عنوان سرباز، ناپدیدسازی اجباری و عملیات‌های مسلحانه و خشونت‌آمیز متهم است.
این گروه که شاخه ایرانی گروه تروریستی پ. ک. ک محسوب می‌شود در لیست گروه‌های تروریستی ایران قرار دارد. سوال مهم این است که چرا هیچ‌یک از موارد نقض حقوق بشر و نقض حقوق کودکان در مصاحبه پخش‌شده با رئیس مشترک پژاک مطرح نشد؟ آیا خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی از ماهیت مسلحانه این گروه اطلاع ندارد؟ یا هدف این گزارش، حمایت از یک گروه مسلح است؟
در یکی از معدود گزارش‌های میدانی از درون مقر‌های گروه پژاک، شبکه بی‌بی‌سی فارسی و خبرنگار ارشد آن ژیار گل، به تونل‌های این گروه در ارتفاعات مرزی ایران و عراق دسترسی یافتند و مصاحبه‌ای اختصاصی با امیر کریمی، ریاست مشترک پژاک ترتیب دادند.
این گزارش در تاریخ ۳۰ تیر در برنامه «۶۰ دقیقه» بی‌بی‌سی فارسی پخش شد و با واکنش‌های گسترده‌ای همراه بود. پژاک، شاخه ایرانی حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) است و پ. ک. ک در فهرست گروه‌های تروریستی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ترکیه قرار دارد. پ. ک. ک و شاخه‌های مختلف آن از جمله پژاک به نقض سیستماتیک حقوق بشر، به‌ویژه استفاده از کودکان در ساختار نظامی، متهم شده است.
نکته تاسف‌بار این است که خبرنگار بی‌بی‌سی از واژه «احزاب کرد مخالف حکومت ایران» برای توصیف پژاک استفاده کرده است و مدعی شده این گروه مسلح «بیشترین نیروی مسلح را در کوهستان‌های مرزی کردستان عراق با ایران دارد».
البته خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی توضیح نمی‌دهد که چگونه می‌توان یک گروه مسلح را حزب توصیف کرد و اینکه کدام حزب سیاسی، نیروی مسلح و تونل دارد و مقر‌های آن در دل جاده‌های صعب‌العبور کوهستانی قرار دارد؟! در گزارش ژیار گل، چندین بار به گروه‌های مسلح کُرد، صفت «احزاب» داده شده و بلافاصله نیز واژه مسلح ذکر می‌شود! در واقع مشخص نیست چگونه می‌توان هم حزب بود و هم گروه مسلح.
کودکانی که در تصویر نیستند یکی از برجسته‌ترین انتقاد‌ها به این گزارش، عدم طرح هرگونه سؤال در خصوص استفاده پژاک از کودکان سرباز است. بر اساس گزارش‌های متعددی از جمله اسناد منتشره گزارشگران سازمان‌های مردم‌نهاد حقوق بشری، سازمان ملل، و گزارش‌های مستقل از نهاد‌های منطقه‌ای، پژاک در دهه‌های اخیر صد‌ها نوجوان را به اردوگاه‌های آموزشی خود جذب کرده است.
این ادعا‌ها مستند به تصاویری است که سایت پژاک و سایت پ. ک. ک از نیرو‌های کشته‌شده خود منتشر کرده است. کاملاً مشخص است که بسیاری از این افراد، در زمان عضویت در پژاک زیر سن قانونی بوده‌اند و بنا به قوانین بین‌المللی و کنوانسیون حقوق کودک، نباید به عنوان سرباز به‌کارگیری شوند.
از سوی دیگر ذکر این نکته ضروری است که پژاک، در سیاستی جدید تاریخ عضویت افراد را در سایت خود درج نمی‌کند تا متهم به استفاده و به‌کارگیری از کودکان نشود. البته پژاک در توافق‌نامه‌ای در ژنو تعهد داده بود که دیگر از کودکان به‌عنوان سرباز استفاده نکند؛ تعهدی که به گفته دیدبان حقوق بشر کردستان ایران، نه تنها نقض شده بلکه مستندات جدیدی حاکی از تداوم روند جذب کودکان در سال‌های اخیر است.
در واقع باید به یک نکته مهم اشاره کرد: «این‌که گروهی متعهد می‌شود دیگر مرتکب جنایت جنگی نشود و از کودکان به عنوان سرباز استفاده نکند، خود اعتراف تلویحی به سابقه جرم است. حال سؤال این است: چرا خبرنگار بی‌بی‌سی هیچ اشاره‌ای به این واقعیت نکرد؟»
ناپدیدسازی اجباری، سکوت خبری از دیگر مواردی که در گزارش بی‌بی‌سی فارسی غایب بود، موضوع ناپدیدسازی اجباری کودکان و نوجوانان در ساختار پژاک است. خانواده‌های بسیاری از کرد‌های ایران و عراق، سال‌هاست که از سرنوشت فرزندان خود که توسط پژاک جذب یا ربوده شده‌اند، بی‌خبر مانده‌اند. پژاک نه به مرگ آنها اذعان دارد و نه اجازه می‌دهد خانواده‌ها با فرزندان خود دیدار داشته باشند.
در برخی موارد، پژاک خبری کوتاه منتشر می‌کند و مدعی می‌شود یک عضو این گروه مثلا در سال ۲۰۱۹ کشته شده است! یعنی پژاک خبر مرگ اعضای خود را برخی اوقات با تاخیر چند ساله منتشر می‌کند. حتی با انتشار خبر مرگ نیز تکلیف دلیل کشته شدن، محل دفن جنازه و.. نیز مشخص نیست.
این در حالی است که بر اساس «کنوانسیون بین‌المللی حمایت از همه اشخاص در برابر ناپدیدسازی اجباری»، این پدیده مصداق جنایت علیه بشریت است. اما در گزارش پخش‌شده، نه تنها هیچ پرسشی در این خصوص مطرح نشد، بلکه لحن کلی گزارش، گروه پژاک را به‌عنوان نیرویی مسلح و مشروع در کوهستان‌ها معرفی می‌کرد؛ بدون کوچک‌ترین اشاره به سوابق تاریک آن.
ژیار گل در مصاحبه با رئیس پژاک، هیچ سوالی در مورد سرنوشت ده‌ها زن کُرد ایرانی که در پژاک ناپدید و کشته شده‌اند، نپرسید. این مهم در حالی بود که رئیس پژاک، در این مصاحبه ادعای آزادی زنان را نیز مطرح کرده بود.
رئیس پژاک مدعی شد که گروه تحت امر وی یک حرکت سیاسی مبارز است و به حل دموکراتیک اعتقاد دارد. البته امیر کریمی توضیح نداد که چگونه با استفاده از کودکان و زنان به عنوان سرباز، حضور در تونل‌ها، اقدامات مسلحانه و ناپدیدسازی اتباع کرد ایران، قصد حل دموکراتیک مساله کُردی در ایران را دارد. مصاحبه با امیر کریمی بیشتر بر روایت رئیس پژاک متمرکز بود و کمتر به دیدگاه‌های مخالف یا انتقادات از این گروه پرداخته شد.
آیا بی‌بی‌سی خط قرمز‌های رسانه‌ای را شکست؟ دیدبان حقوق بشر کردستان ایران از نهاد ناظر رسانه‌ای بریتانیا، آفکام، صراحتا درخواست دارد که عملکرد بی‌بی‌سی فارسی را بررسی کند. بر اساس بند‌های ۵ و ۷ «کد پخش عمومی» آفکام، رسانه‌های عمومی ملزم به حفظ بی‌طرفی، توازن و دقت خبری در پوشش موضوعات حساس هستند و نباید بستری برای تبلیغ مستقیم یا غیرمستقیم خشونت یا تروریسم فراهم کنند.
علاوه بر این، طبق بند ۵٫۱ از «کد اصولی آفکام»، رسانه‌ها باید در ارائه اطلاعات دقیق و عادلانه عمل کنند. مصاحبه با نمایندگان پژاک، بدون ارائه دیدگاه‌های مخالف یا توضیحاتی درباره تاریخچه این گروه، به نوعی عدم توازن در ارائه اطلاعات محسوب می‌شود. این عدم توازن می‌تواند باعث گمراهی مخاطبان شود و تصویر نادرستی از واقعیت‌های موجود ارائه دهد.
قطعا خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی از سابقه پژاک در انجام حملات تروریستی در ایران و استفاده از کودکان و زنان به عنوان نیروی مسلح، اطلاع دارد؛ لذا باید تاکید کرد که تبدیل دوربین بی‌بی‌سی به تریبون بی‌سوال و یکطرفه برای گروهی با سابقه خشونت مسلحانه و جنایات جنگی، رفتاری غیرحرفه‌ای و برخلاف مسئولیت رسانه‌ای است.
رسانه‌ای که با بودجه عمومی بریتانیا اداره می‌شود، باید در بالاترین سطح شفافیت و پاسخ‌گویی عمل کند؛ نه این که برای یک گروه مسلح رپرتاژ خبری برود و مروج اقدامات مسلحانه آن باشد. یکی از نقاط ضعف جدی این مصاحبه، عدم تعادل در پوشش موضوعات مختلف بود.
در حالی که رئیس پژاک به تشریح اهداف و فعالیت‌های خود پرداخت، بی‌بی‌سی به اندازه کافی به چالش‌ها و انتقادات موجود نسبت به این گروه نپرداخت. به هر روی در واکنش به پخش این گزارش، دیدبان حقوق بشر کردستان ایران خواستار موارد ذیل است:
۱/ بررسی فوری اقدامات بی‌بی‌سی فارسی توسط آفکام از نظر نقض قوانین پخش عمومی و تبلیغ غیرمستقیم برای یک گروه مسلح تحت پیگرد بین‌المللی که در لیست گروه‌های تروریستی قرار دارد!
۲/ پاسخ‌گویی رسمی بی‌بی‌سی فارسی درباره دلایل حذف موارد حقوق بشری از گفت‌و‌گو با رهبران پژاک
۳/ موضع‌گیری دولت بریتانیا درباره پشتیبانی مالی از رسانه‌ای که در عمل، پلتفرم تبلیغاتی برای گروهی با پرونده سنگین حقوق بشری ایجاد کرده است
۴/ رسیدگی بین‌المللی به نقض تعهد ژنو توسط پژاک و آغاز تحقیقات مستقل در مورد جذب کودکان و سرنوشت ناپدیدشدگان در این گروه.
پخش این گزارش نه تنها استاندارد‌های حرفه‌ای رسانه‌ای را زیر سؤال برده، بلکه موجب نگرانی عمیق در میان نهاد‌های مدافع حقوق کودک و فعالان حقوق بشر شده است. سکوت خبری در برابر جرایم اثبات‌شده، آن هم در شبکه‌ای با حمایت دولتی، نمی‌تواند بدون پاسخ باقی بماند.
دیدبان حقوق بشر کردستان ایران از همه رسانه‌های بین‌المللی، نهاد‌های نظارتی و سازمان‌های حقوق بشری می‌خواهد این رفتار را به‌مثابه یک آزمون اعتبار برای نظام رسانه‌ای غربی در نظر بگیرند. البته این اولین بار نیست که بی‌بی‌سی فارسی به تریبون یک‌طرفه پژاک تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۳ میلادی نیز زیلان وژین، یکی از سران پژاک در مصاحبه با ژیار گل مدعی به ارتباط سازمانی پ. ک. ک با پژاک و رهبری اوجالان بر کل این ساختار اذعان می‌کند. پژاک به عنوان یک گروه که در تاریخ خود با اقدامات خشونت‌آمیز و تروریستی شناخته شده است، باید مورد بررسی و نقد دقیق قرار گیرد.
مصاحبه با این رئیس این گروه مسلح بدون توجه به تاریخچه و فعالیت‌های آن، می‌تواند به عادی‌سازی اقدامات غیرقانونی و خشونت‌آمیز آنها منجر شود و به نوعی مشروعیت بخشد.