لبنیات بالاخره ارزان می‌شود؟ | پشت پرده دعوای دولت، دامدار و کارخانه‌ها

به گزارش همشهری آنلاین، نوسان‌های پی‌درپی قیمت لبنیات در هفته‌های اخیر بار دیگر شکاف میان هزینه تولید و سیاست‌های کنترلی دولت را آشکار کرده است. تصمیم ستاد تنظیم بازار برای کاهش قیمت شیر خام و قیمت‌گذاری دستوری ۴ قلم لبنی، اگرچه با هدف حمایت از مصرف‌کننده اتخاذ شده اما اعتراض دامداران و صنایع لبنی را به‌دنبال داشته و این پرسش دوباره پررنگ شده است که ارزان‌سازی با چه هزینه‌ای و به بهای فشار بر کدام حلقه زنجیره انجام شود؟
افزایش‌های ناگهانی و چندمرحله‌ای قیمت شیر، ماست و پنیر در ماه‌های اخیر لبنیات را از یک کالای با قیمت نسبتا باثبات به محصولی پرنوسان تبدیل کرده است. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد یک‌قلم محصول لبنی در بازه‌های کوتاه با چند قیمت متفاوت عرضه می‌شود؛ وضعیتی که هم مصرف‌کننده را سردرگم می‌کند و هم فروشندگان خرد را حتی در انتخاب برند برای عرضه با چالش روبه‌رو می‌کند. نتیجه این بی‌ثباتی کاهش مصرف لبنیات به‌ویژه در دهک‌های درآمدی پایین و نگرانی فزاینده درباره سلامت عمومی جامعه است.
روایت تولیدکنندگان از واقعیت بازار فعالان صنعت لبنیات ریشه اصلی نوسانات را در رشد هزینه‌های تولید می‌دانند؛ از افزایش قیمت شیر خام و نهاده‌های دامی گرفته تا رشد دستمزدها، حمل‌ونقل و اثر نوسانات ارزی. از نگاه آنها قیمت‌های مصوب دولتی با ساختار واقعی هزینه‌ها همخوانی ندارد و ادامه این وضعیت، اول حاشیه سود را به حداقل رسانده و در ادامه واحدهای لبنی را در آستانه زیان قرار داده است.
سیاست کنترلی دولت برای مهار بازار در واکنش به این شرایط ستاد تنظیم بازار در جلسه اخیر خود قیمت شیر خام و ۴ قلم اصلی لبنی را بازنگری و مصوب کرد. براساس این مصوبه قیمت شیر خام از در کارخانه کیلویی ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین شده و قیمت‌هایی مشخص برای شیر نایلونی، شیر بطری، پنیر UF و ماست درنظر گرفته شده است. همزمان بر استقرار بازرس‌های نظارتی برای کنترل بازار تأکید شده تا از افزایش‌های خارج از ضابطه جلوگیری شود.
محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، در این جلسه با انتقاد از وضعیت بازار لبنیات از احتمال ممنوعیت صادرات شیر خشک به‌عنوان یکی از ابزارهای کنترلی یاد کرد و گفت: اگر قیمت‌ها به‌صورت داوطلبانه اصلاح نشود دولت از اهرم‌های قانونی خود استفاده خواهد کرد. هرچند ترجیح بر پرهیز از برخوردهای قضایی و تکیه ‌بر همکاری تولیدکنندگان است.
واکنش صنعت: دامدار شیر ارزان نمی‌دهد به‌دنبال این مصوبه، انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران در نامه‌ای سرگشاده به رئیس‌جمهور نسبت به کاهش قیمت مصوب شیر خام و قیمت‌گذاری دستوری ۴ قلم لبنی اعتراض کرد. بنا به اعلام این انجمن قیمت جدید شیر خام (۲۹۵ هزار ریال به‌ازای هر کیلوگرم) کمتر از بهای تمام‌شده دامداران است و در شرایط فعلی هیچ دامداری حاضر نیست شیر خود را با قیمتی کمتر از کیلویی ۳۵۰ هزار ریال به صنایع تحویل دهد.
در این نامه تأکید شده است که تعیین قیمت دستوری ۴ قلم لبنی در گروه یک کالاهای اساسی زیرقیمت تمام‌شده و بدون تأمین مابه‌التفاوت هزینه‌ها می‌تواند به اختلال در تأمین شیر خام و کاهش تولید منجر شود.
۲ راه‌حل پرهزینه صنایع لبنی برای دولت انجمن صنایع لبنی برای اجرای مصوبه دولت ۲ مسیر پیشنهادی ارائه کرده است: نخست، خرید تضمینی شیر خام توسط وزارت جهادکشاورزی به قیمت مصوب و تحویل آن به صنایع لبنی و دوم، تولید کالاهای اساسی به سفارش دولت همراه با پرداخت عدم‌النفع تولیدکنندگان از بودجه عمومی. برآوردها نشان می‌دهد اجرای گزینه دوم بار مالی قابل‌توجهی (حدود ۳۲۰ هزار میلیارد تومان) بر دوش دولت خواهد گذاشت و احتمالا انتخاب راهکار اول نیز هزینه چندان کمتری برای دولت نخواهد داشت.
آرامش مقطعی یا بحران تازه؟ تجربه بازار لبنیات نشان می‌دهد کاهش دستوری قیمت بدون حل شکاف میان هزینه تولید و قیمت مصرف‌کننده، تنها به تعمیق تنش در زنجیره تأمین منجر می‌شود. اگرچه هدف سیاستگذار، دسترسی خانوارها به لبنیات با قیمت مناسب است، اما تداوم این مسیر بدون حمایت هدفمند از دامداران و صنایع می‌تواند به کاهش تولید و کمبود عرضه بینجامد. پرسش اصلی این است که آیا سیاست فعلی به ارزان شدن پایدار لبنیات منجر خواهد شد یا تنها یک آرامش مقطعی پیش از بحرانی تازه است؟
درصد افرایش قیمت محصولات لبنی در یک سال اخیر